- Đậu mùa khỉ là gì?
Đậu mùa khỉ (Monkey pox) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus đậu mùa khỉ – họ hàng của virus đậu mùa – vốn đã bị xóa sổ vào những năm 1980. Đây là bệnh hiếm gặp ở người, nhưng đã và đang bùng phát ở gần 80 quốc gia trên thế giới với diễn biến vô cùng phức tạp.
Lần đầu tiên được xác định ở khỉ, bệnh đậu mùa khỉ thường phổ biến hơn ở các khu vực rừng mưa nhiệt đới ở Trung và Tây Phi và không thường thấy ở châu Âu. Vào năm 1970, trường hợp bệnh đậu mùa khỉ được ghi nhận đầu tiên ở người tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC). Kể từ đó, các ca bệnh đã được báo cáo ở 11 quốc gia châu Phi: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Gabon, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Cộng hòa Congo, Sierra Leone và Nam Sudan.
Năm 2003, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC Hoa Kỳ) thông báo đợt bùng phát đậu mùa khỉ đầu tiên được báo cáo bên ngoài châu Phi. Đợt bùng phát này liên quan đến việc nhập khẩu động vật có vú bị nhiễm bệnh vào Mỹ.
Năm 2018, 2019, những du khách từ Vương Quốc Anh (2 ca), Israel (1 ca), Singapore (1 ca) có lịch sử du lịch về từ Nigeria, được chẩn đoán mắc đậu mùa khỉ.
Các nhà khoa học đánh giá loạt ca đậu mùa khỉ trỗi dậy gần đây là đợt bùng phát bệnh lớn nhất ở châu Âu từ trước đến nay, đặc biệt bất thường vì bệnh xảy ra ở những quốc gia vốn không xem đây là bệnh đặc hữu. Ông Jimmy Whitworth – Giáo sư y tế công cộng tại Trường Y học Nhiệt đới London cho biết: “Các nước đang mở cửa trở lại và người dân bắt đầu đi du lịch, đây là cơ hội để các bệnh truyền nhiễm lây lan. Bệnh đậu mùa khỉ gia tăng trong những năm gần đây tại Tây và Trung Phi, có những trường hợp ủ bệnh ở Tây Phi đang đi du lịch và có thể tạo cơ hội để bệnh xuất hiện ở châu Âu”.
Nhiều người lo ngại rằng trong bối cảnh thế giới vẫn chưa hoàn toàn phục hồi sau sự lây lan mạnh mẽ của Covid-19, virus đậu mùa khỉ có thể tạo nên một đại dịch mới tiếp theo.
- Các giai đoạn bệnh đậu mùa khỉ
Sau nhiễm virus đậu mùa khỉ là thời gian ủ bệnh từ 6-13 ngày, nhưng có thể là 5-21 ngày thì bắt đầu xuất hiện các triệu chứng. Người nhiễm không có triệu chứng và không có khả năng lây nhiễm.
– Ở giai đoạn khởi phát: Từ 1 đến 5 ngày với các triệu chứng chính là sốt và nổi hạch ngoại vi toàn thân. Kèm theo người bệnh có thể có biểu hiện đau đầu, mệt mỏi, ớn lạnh, đau họng, đau cơ. Virus có thể lây sang người khác từ giai đoạn này.
– Ở giai đoạn toàn phát: Đặc trưng bởi sự xuất hiện của các ban trên da, thường gặp sau sốt từ 1 đến 3 ngày, với tính chất sau:
Xuất hiện phát ban gặp nhiều trên mặt, lòng bàn tay, lòng bàn chân. Ban cũng có thể gặp ở miệng, mắt, cơ quan sinh dục.
Bệnh đậu mùa khỉ tiến triển ban theo tính chất tuần tự từ rát (tổn thương có nền phẳng); sẩn (tổn thương cứng hơi nhô cao); mụn nước (tổn thương chứa đầy dịch trong); mụn mủ (tổn thương chứa đầy dịch vàng); đóng vảy khô đến bong tróc và có thể để lại sẹo.
Sau nhiễm virus đậu mùa khỉ là thời gian ủ bệnh từ 6-13 ngày, nhưng có thể là 5-21 ngày thì bắt đầu xuất hiện các triệu chứng.
Số lượng tổn thương da trên một người có thể từ vài nốt cho đến dày đặc. Trường hợp nghiêm trọng các tổn thương có thể liên kết với nhau thành các mảng tổn thương da lớn.
– Ở giai đoạn hồi phục: Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ có thể kéo dài từ 2 đến 4 tuần rồi tự khỏi. Người bệnh hết các triệu chứng lâm sàng, các sẹo trên da có thể ảnh hưởng đến thẩm mỹ và không còn nguy cơ lây nhiễm cho người khác.
- Các thể lâm sàng đậu mùa khỉ
– Thể không triệu chứng: Người nhiễm virus đậu mùa khỉ không có bất kể triệu chứng lâm sàng nào.
– Thể nhẹ: Các triệu chứng thường hết sau 2 đến 4 tuần mà không cần bất kỳ biện pháp điều trị đặc hiệu nào.
– Thể nặng: Thường gặp trên nhóm đối tượng nguy cơ cao (phụ nữ mang thai, người cao tuổi, trẻ em, người mắc bệnh lý nền, suy giảm miễn dịch…), có thể dẫn tới tử vong, thường từ tuần thứ 2 của bệnh.
– Nhiễm khuẩn da: Người bệnh có sốt kéo dài, dịch nốt phỏng đục hoặc nốt phỏng bị vỡ chảy dịch đục.
– Viêm phổi: Người bệnh có các triệu chứng như ho, tức ngực, khó thở.
– Viêm não: Ý thức suy giảm, co giật, lú lẫn, hôn mê.
– Nhiễm khuẩn huyết: Sốt kéo dài, tổn thương các cơ quan phủ tạng.
- Những người cần nghi ngờ mắc đậu mùa khỉ
– Là người có một hoặc nhiều yếu tố dịch tễ sau: Trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng, có tiếp xúc với trường hợp bệnh xác định hoặc trường hợp bệnh cụ thể, thông qua tiếp xúc vật lý trực tiếp với da hoặc tổn thương da (bao gồm cả quan hệ tình dục), hoặc tiếp xúc với các vật dụng bị ô nhiễm như quần áo, giường, đồ dùng cá nhân của người bệnh.
– Người có tiền sử đi du lịch đến các quốc gia có lưu hành bệnh đậu mùa khỉ trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng.
– Những người có bệnh cảnh lâm sàng nghi bệnh đậu mùa khỉ.
Người bệnh đậu mùa khỉ có thể có sốt kéo dài, dịch nốt phỏng đục hoặc nốt phỏng bị vỡ chảy dịch đục.
- Làm gì khi nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ?
Cách giảm thiểu tình hình của dịch bệnh đậu mùa khỉ đang được áp dụng chủ yếu là dùng biện pháp cách ly và vệ sinh nơi ở, nhà cửa sạch sẽ.
Bên cạnh đó, giới chuyên môn cũng đã nghiên cứu, nhận định rằng người xuất hiện dấu hiệu đậu mùa khỉ sẽ giảm nhẹ triệu chứng trong vòng từ 2 – 4 tuần, cơ thể dần bắt đầu tự khỏi bệnh. Tuy nhiên, trong trường hợp không may bị nhiễm bệnh thì cần thăm khám và dùng thuốc kháng virus theo chỉ định của bác sĩ để mang lại hiệu quả trị bệnh.
Ngoài ra, dịch bệnh đậu mùa khỉ không phải là một biến chủng mới nên đã có một số loại vaccine đã được đưa vào để đăng ký nhằm mục đích để phục vụ cho quá trình tiêm chủng cần được thực hiện trong một số trường hợp cụ thể. Tuy nhiên, WHO không khuyến cáo khi dùng vaccin để tiêm đại trà cho mọi người dân. Với một số đối tượng có thể được tiến hành tiêm vaccine đã được Tổ chức Y tế Thế giới đề xuất như sau:
- Đối tượng đã tiếp xúc với người bị nhiễm dịch đậu mùa khỉ.
- Những người có nhiệm vụ hỗ trợ cho người bệnh mắc đậu mùa khỉ để phòng ngừa nguy cơ lây bệnh sang họ gồm có nhân viên y tế, người làm việc tại các phòng xét nghiệm.
Nguồn: Tổng hợp